Është kënaqësi padyshim të jem pjesë e këtij paneli, sepse së pari është një organizim që vjen nga një organizatë e shoqërisë civile dhe unë e kam bindje të thellë, që Organizatat e Shoqërisë Civile mund të luajnë një rol akoma edhe më të fortë, për të bërë pikërisht këtë gjë për të cilën jemi mbledhur sot, diskutimin për reformën në drejtësi, pritshmëritë, ecurinë e Reformës në Drejtësi, sfidat, sukseset, ose standardet që po vendosin, ose nuk po vendosin organet e Drejtësisë. Natyrisht të gjitha këto sfida duhet të maten në bazë indikatorësh cilësorë, sasiorë dhe natyrisht analizash profesionale, në mënyrë që shoqëria civile, edhe shoqëria në përgjithësi, media, politika, të jenë të qartë, sesi një aktor i jashtëm e shikon punën e organeve të drejtësisë dhe padyshim falenderoj Qendrën, që e ka organizuar këtë takim sot, por edhe Ambasadën e Vendeve të Ulëta, sepse është e treta, ose e katërta herë, që organizata të ndryshme bëjnë veprimtari për punën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë dhe është një kënaqësi që puna po vlerësohet, ose po analizohet të paktën, po shqyrtohet mbi bazën e analizave profesionale.
Së dyti, tema është shumë delikate. Arjani tha që ILD është në pozicion më të favorshëm. Unë do thoja që ILD është në pozicion më delikat, jo të favorshëm, për të bërë pikërisht këtë përhapje të kulturës juridike e politike në komunitet, të vendosjes së standardeve të së drejtës në komunitet. Në fakt kjo është punë e të gjithëve ne. Pra reforma në drejtësi u konceptua, si adresim ndaj problemeve të konstatuara të vonesave, moszbardhjeve, korrupsionit, e kështu me radhë dhe u krijua një arkitekturë e re e institucioneve të dala nga reforma në drejtësi. Por unë mendoj që kjo arkitekturë e re, krijoi një bazë të re, të fortë për një mentalitet të ri shoqëror, atë të respektimit të ndarjes së pushteteve, të cilin me keqardhje e shoh të mos transmetohet as nga organet e drejtësisë dhe aq më tepër nga organizatat e shoqërisë civile, mediave, apo politika.
Ky është themeli, nga i cili duhet të fillojë diskutimi për ecurinë e reformës në institucionet e drejtësisë mendoj unë, sepse vetëm duke njohur dhe duke respektuar pavarësinë e ndarjes së pushteteve do kuptojmë që standardet për të cilat po flasim, nuk janë standarde për të mbrojtur gjyqtarët, apo prokurorët, por janë standarde për të mbrojtur shoqërinë.
Nëse shoqëria nuk është dakord sot me një vendim gjyqësor, ose nëse një gjyqtar, ose nëse një prokuror sot vihet përpara përgjegjësisë, sepse shoqëria nuk është dakord me vendimin e tij, apo se shoqëria nuk orientohet, apo nuk orientohet tek institucionet që kushtetuta ka parashikuar për shqetësimet ndaj sistemit gjyqësor, apo më keq akoma, në rast se pushtete të tjera duan të përfitojnë nga fakti që prokurorë dhe gjyqtarë kanë pamundësi ligjore për të mbrojtur vendimet e veta, atëherë na mbetet vetëm të shtojmë problemet e saj. Nëse nuk arrijmë të kuptojmë këtë, atëherë i gjithë diskutimi shkon në nivele të panjohura dhe në drejtim të paditur.
Nga ana tjetër kjo reformë, apo transmetimi i idesë për ndarjen e pushteteve mund të ketë sukses, nëse ne si shoqëri nuk fillojmë të kultivojmë standarde të së drejtës. Puna e gjyqtarëve dhe prokurorëve nuk është statistikë, as shkarkimi i gjyqtarëve dhe prokurorëve. Është punë standardesh, standarde mbi cilat janë proceduar prokurorët dhe gjyqtarët sot, në mënyrë që trupa e gjyqtarëve dhe e prokurorëve të jenë të qartë për kontrollin që i pret, mos jetë pjesë e befasisë nga puna e organeve që e procedojnë gjyqtarin dhe prokurorin, në mënyrë që mos i japim shkas organeve të procedurës, ta përdorin këtë kontroll për arsye trafiku influencash politike e financiare. Për këtë arsye e kanë shpërndarë pushtetin.
Së dyti, siç e thashë, drejtësia nuk është statistikë është vlerë shoqërore. Nëse ne nuk fillojmë ta zhvillojmë si shoqëri që në shkollë, në politikë, në familje, atëherë si mund të presim ne që gjyqtarë dhe prokurorë të japin drejtësi? Se padyshim ne duam drejtësi të pavarur, po a është gati kjo shoqëri të pranojë drejtësi të pavarur? A është kjo politikë gati të pranojë drejtësi të pavarur? A është media gati të pranojë këtë drejtësi të pavarur? Këto janë diskutime që shkojnë në gen të zhvillimit shoqëror. Dhe pa u diskutuar hapur dhe në gen, unë mendoj që diskutimi për ecurinë e institucioneve të drejtësisë është i mangët. Në këtë këndvështrim, e vlerësoj edhe temën sot, sepse në pamje të parë duket e thjeshtë. Unë mendoj që ky është edhe themeli i keqkuptimit që ka sot shoqëria, edhe me organet e drejtësisë, pra, me punën e organeve të drejtësisë.
Shoqëria, për shkaqe, dhe nuk e gjykojmë dot shoqërinë, sepse për shkak të mungesës së prokurorëve dhe gjyqtarëve, sot qytetarët nuk marrin drejtësi. Kjo është evidente dhe natyrisht jemi në këtë anë të shoqërisë, por nga ana tjetër edhe organet e reja të drejtësisë ILD, KLGJ, KLP po marrin masa aq sa u takon në ligj, që të adresojnë këto çështje. Por nëse drejtojmë gishtin, pa kuptuar problematikën, pa kuptuar punën e organeve tona, standardet që po mundohemi të ngremë me shumë vështirësi, të cilat në këndvështrimin tonë, nuk i përgjigjen debatit politik të momentit, por i përgjigjen sfidës së të ardhmes dhe ajo që po mundohemi të ngremë është për 10 vitet që vijnë, për 15 vitet që vijnë, jo për zgjidhje të situatës, sepse ne e zgjidhim situatën sot, por me shumë gjasa do kthehet në një precedent, të cilin do ta vuajmë pas 10 vitesh.
Dhe kështu rrotullohemi përsëri në një rreth vicioz. Dhe për këtë arsye duhet të kuptojmë përse u krijua reforma në drejtësi dhe ndarja e pushteteve. Në momentin që fillojmë kuptojmë dhe ta pranojmë këtë ndarje pushtetesh me shumë vështirësi, atëherë do i krijojmë vetes një lehtësi të madhe për të ardhmen. Janë shumë vështirësi për momentin, por të paktën e kemi rrugën e qartë për të ardhmen, me një vizion të qartë për të ardhmen. Ky është këndvështrimi im për atë që po ndodh sot. Mund të mos biem dakord padyshim, por unë mendoj që 30 vjet e provuam të kundërtën e kësaj që ndodh sot, dhe erdhëm këtu. Atëherë ta provojmë të respektojmë ndarjen e pushteteve.
Pyetje: Unë kontrollova faqen e ILD dhe pashë disa të dhëna interesante, nëse mund t’i quaj kështu. Nga përpunimi i të dhënave, apo ankesave, janë 5685 ankesa të administruara e të tjera në proces, një numër i konsiderueshëm. Ju folët për standarde. A mund të na thoni, cilat janë ato standarde që po vendosni ju me punën tuaj?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Standardet janë ato që parashikon ligji, pra të mbrojmë dhe të respektojmë ato që parashikon ligji. Që do të thotë, se procedura që ndjek Inspektori i Lartë i Drejtësisë për verifikim të një ankese ndaj një magjistrati, për hetim ndaj një magjistrati për këtë ankesë, më tej procedim disiplinor përpara këshillave duhet të ketë garancitë më të mëdha që parashikon ligji, për kofidencialitetin e këtij gjyqtari a prokurori e të dhënat e tij. Dhe kjo, jo për të mbrojtur gjyqtarin apo prokurorin, por për të mbrojtur garancinë që parashikon Kushtetuta për figurën e gjyqtarit dhe prokurorit dhe garancinë për një proces te rregullt ligjor. Dhe ky është standardi më i rëndësishëm, që vendos Inspektori i Lartë i Drejtësisë, së bashku me Këshillat. Dhe sot, ajo që mua më gëzon më shumë janë këto standarde, për të cilat ne po flasim dhe që janë të konfirmuara nga Këshillat. Janë standarde të cilat ka ndjekur Inspektori i Lartë i Drejtësisë dhe janë konfirmuar nga Kolegji i Posaçëm i Apelimit dhe padyshim Këshillat, në rastet e procedimeve disiplinore. Por çfarë krijon kjo? Kjo krijon padyshim garancitë, që gjyqtarët dhe prokurorët janë të bindur, që as Inspektori i Lartë i Drejtësisë dhe as Këshillat nuk po përdoren politikisht, apo për trafik influencash për t’i proceduar ata në kundërshtim me ligjin. Dhe kjo jep pavarësi dhe duke dhënë pavarësi jep besim! Dhe padyshim që gjyqtarët dhe prokurorët janë të pavarur, edhe pse nuk mund të jesh i pavarur për një ditë. Do kohë. Dhe me këtë pavarësi, mund të ketë edhe raste gjyqtarësh dhe prokurorësh, që abuzojnë me diskrecionin e vendimmarrjes së tyre. Prandaj për të gjitha këto, unë them se duhet kultivuar e drejta si shoqëri, prandaj duhet të organizohemi dhe është përpjekje e të gjithëve ne, jo vetëm e ILD-së dhe Këshillave, por edhe e medias, e shoqërisë civile, e shoqërisë në përgjithësi, që të shkojmë tek sensi i së drejtës. Dhe këta gjyqtarë e prokurorë në këtë shoqëri kanë ndeshur me këto përparësi, me këto zhvillime dhe me këto mangësi. Siç ka prokurorë dhe gjyqtarë të mirë, ka edhe gjyqtarë dhe prokurorë me probleme. Siç ka dhe mjekë të mirë dhe me probleme; siç ka gazetarë të mirë, ka edhe me probleme; siç ka politikanë të mirë, e të tjerë me probleme. Po nuk kaluam në shina të vizionit të së ardhmes, siç është ndarja e pushteteve dhe respekti për pavarësinë e gjyqtarëve dhe prokurorëve, duke e konsideruar, jo mbrojtje për gjyqtarët dhe prokurorët, por mbrojtje të shoqërisë dhe padyshim që kjo pavarësi që po them, edhe njëherë dua ta theksoj, mund të krijojë një farë kosto për momentin dhe është e natyrshme, por është më mirë të durojmë këtë kosto tani, sesa ta dënojmë një gjyqtar, apo prokuror për shkak të bindjes së tij të brendshme, që mund të mos jetë profesionale, sepse ai atë zhvillim profesional ka. Është më mirë kjo në këndvështrimin tim, sesa të bëjmë një shkelje kushtetuese ligjore, vetëm për të rregulluar një situatë sot.
Pyetje: Nëse një qytetar bën një ankesë sot në ILD, sa kohë duhet që të shqyrtohet kjo ankesë?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Ligji parashikon që Inspektori i Lartë i Drejtësisë për çdo ankesë që paraqitet, ka tre muaj kohë t’i kthejë një përgjigje qytetarit për ankesën që bën, nëse do kalohet për verifikim, apo do arkivohet ankesa që ka paraqitur qytetari. Ky afat përgjithësisht nuk zbatohet për shkak të ngarkesës që ka sjellë backlog-u i trashëguar nga institucionet e mëparshme të Drejtësisë, që kishin për detyrë të trajtonin ankesat e qytetarëve dhe nuk i kishin trajtuar. E gjithë kjo prapambetje e ankesave të patrajtuara erdhi tek Inspektori i Lartë i Drejtësisë. Erdhën mbi 2100 ankesa nga institucionet e mëparshme, ndërkohë që për një vit e gjysmë, Inspektori i Lartë i Drejtësisë ka punuar me dy veta. Padyshim që dukej jashtë logjikës kryerja e inspektimeve tematike dhe e procedimeve disiplinore, por këto të fundit ne i kemi nisur menjëherë. Dhe mjafton të shikohet sa kohë iu desh ILD-së për të paraqitur procedimin e parë disiplinor dhe sa iu desh një institucioni tjetër p.sh si KPK, që të niste procesin e parë të rivlerësimit, që nga momenti kur nisi punë? Të dhënat janë aty, të qarta. Prandaj them, që kur vjen puna për të matur punën e organeve të drejtësisë, duhet matur me analizë dhe standard, jo me perceptim të përgjithshëm.
Pyetje: A ka një procedurë specifike për pensionistët, apo për njerëzit me aftësi të kufizuar?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Nuk ka një procedurë të veçantë për kategori të veçanta. Inspektori i Lartë i Drejtësisë për shkak se kishte këtë backlog e prapambetur, për shkak se ndërkohë vinin dhe ankesa të reja, ka miratuar një metodologji trajtimi të ankesave, që është publike, ku thuhet se cilat janë prioritetet; që janë afatet e parashkrimit, magjistratët në sistem, të gjitha këto që të bëjnë të mundur, që të përzgjedhësh ankesa dhe të jetë transparent si proces përzgjedhja e ankesës.
Pyetje: Nëse shkelja është flagrante për qytetarin në një proces në shkallën e parë, a i ndiqni ju këto raste?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Ligji parashikon që vendimmarrja e ILD-së është përfundimtare, në kuptimin që e arkivon dhe nëse e arkivon, qytetari ka të drejtë ta ankimojë këtë vendim të ILD-së, ose në Këshillin e Lartë të Prokurorisë për prokuror, ose në Këshillin e Lartë Gjyqësor për gjyqtar. Dhe nëse Këshillat vendosin që Inspektori duhet ta hetojë, e kthen mbrapsht. Në gjithë këtë mori ankesash, që kanë shkuar tek Këshillat për vendimmarrjet e ILD-së, nuk ka asnjë rast, që Këshillat të jenë shprehur me vendimmarrje të kundërt, pra kundër asaj vendimmarrjeje që ka bërë ILD-ja. Nëse kërkesa arkivohet, sepse çështja është në gjykim në shkallë të parë, atëherë këtu përfundon. Qytetari nëse është dakord me vendimin e Gjykatës së Apelit, apo të Gjykatës së Lartë, atëherë ka përsëri të drejtë të paraqesë ankesë. Por këtu ka një problem, sepse qytetarët që bëjnë një ankesë mendojnë se do të marrin zgjidhjen e çështjes gjyqësore tek ILD, kur nuk është aspak kështu. Dhe ajo që po ndodh, por nuk di çfarë të bëjmë, është se qytetarët, pasi paraqesin ankesë, marrin një letër me numër protokolli nga ILD, pra regjistrimin e ankesës, dhe me këtë shkojnë në çdo proces gjyqësor civil edhe penal dhe thotë unë kam bërë ankesë dhe kërkoj përjashtimin e magjistratëve. Ndërkohë, ky nuk është efekt ligjor, pra bëjnë presion dhe ky është roli delikat, sepse duhet të ruash balanca shumë të rëndësishme. Është shumë e rëndësishme që gjyqtarët, përmes letrave të Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, të mos ndikohen nga as më i vogli presion. Dhe prandaj është delikat roli e pozicioni i Inspektorit të Lartë të Drejtësisë dhe jo i favorshëm.
Ndërhyrja përmbyllëse e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë Artur Metani:
Unë do doja që nga kjo tryezë diskutimesh, të biem të gjithë dakord me mendimin, që e para njëherë, duhet ndarja e pushteteve dhe pavarësia e institucioneve. Duhet të dalim me idenë që Parlamenti të më kërkojë mua informacion, edhe llogari le të themi, se cila është performanca e ILD-së, duhet të biem dakord, që ILD-ja dhe të gjitha institucionet e pavarura, kanë të drejtë t’i kërkojnë Kuvendit cilësi ndryshe të ligjeve, cilësi ndryshe të debatit ligjor, apo politik që ka, cilësi ndryshe të vendimmarrjeve që ata kanë, sepse gjërat janë të lidhura. Nuk mund të ketë sukses një institucion, kushdo qoftë ai, nëse të tjerët kanë ato performanca që kanë. Kjo është ajo që duhet të dalë nga ky takim them unë.
E dyta, duhet të dalim me një mendim të përbashkët prapë, që nuk mund ta pranojmë që Kuvendi në debatet e veta parlamentare, i bën thirrje Inspektorit të Lartë të Drejtësisë të hetojë këtë, apo atë. Jo pra jo! Kushtetuta e ka parashikuar në sistem, që në qoftë se ke ankesë, çoje ankesën në institucion. Ne nisim verifikim kryesisht padyshim, por kjo është ajo që, nëse nuk bie dakord, pra nëse e nis duhet ruajtur balanca, se përse e nis që gjyqtari mos e kuptojë, ose të mos e ndjejë, që ti po e bën për arsye politike këtë gjë. Ka ndodhur që është bërë kryesisht dhe gjyqtari është mbrojtur me faktin se Inspektori i Lartë i Drejtësisë është vënë në lëvizje nga politika, garanci që ta ruan shumë Strasburgu. Çfarë kushton ankesa e bërë? Unë jam skandalizuar nga një debat parlamentar nga maxhoranca dhe opozita, mbi një grua shtatzënë që u arrestua në Shkodër. ”I bëjmë thirrje ILD-së ta lirojë nga burgu”, -dëgjoja të thuhej. Unë nuk e besoja dot që shpreheshin ashtu. Jo pra jo, duhet të biem të gjithë dakord, që kjo nuk mund të ndodhë, as për debat politik.
