Gazetarja Sonila Agostini: Në Shqipëri ditët e fundit po flitet shumë për reformën në drejtësi, për punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve, por edhe për presionin e publikut që ka një pritshmëri të lartë. Pikërisht sot për rrjetin e Radio Televizionit Shqiptar po intervistojmë Inspektorin e Lartë të Drejtësisë z. Artur Metani, institucioni i të cilit, pas dy vite e gjysëm që ka nisur detyrën për shkak të reformës në drejtësi, ka kërkuar disa ndryshime në ligjet bazë të kësaj reforme, por edhe për të kuptuar më shumë se si kontrollohen prokurorët dhe gjyqtarët në Republikën e Shqipërisë. Zoti Metani përshëndetje! Faleminderit për këtë intervistë për rrjetin e Radio Televizionit Shqiptar.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Përshëndetje! Faleminderit për vizitën tuaj.
Gazetarja Sonila Agostini: Pas dy viteve e gjysëm që ju jeni në krye të këtij institucioni të ri të reformës në drejtësi, a keni një bilanc për publikun, që vetë e keni thënë në krye të herës se ka patur shumë pritshmëri, jo vetëm për ju, por për të gjithë shtëpinë e re të drejtësisë?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Reforma në drejtësi u ideua, konceptua dhe miratua për shkak të disa nevojave emergjente, që po paraqiste sistemi në atë kohë, si për shkak të organizimit, të procedurave, por më së shumti për shkak të besimit publik në rënie në atë kohë, ndaj sistemit të drejtësisë. Natyrisht institucionet e reja që u krijuan u përballën fillimisht me këtë sfidë të jashtëzakonshme, rritja apo kthimi i besimit të publikut tek institucionet e drejtësisë. Kjo ishte edhe deviza apo qëllimi kryesor i punëve të para, që zyra e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, bëri që në momentin që u emërua Inspektori i Lartë i Drejtësisë. Është një sfidë shumë e vështirë. Eshtë shumë e vështirë, sepse nga njëra anë duhet të përballosh presionin, me të drejtë të publikut për rezultate në punën e drejtësisë, rezultate për punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve, për vendime të drejta, të dhëna në zbatim e në përputhje me ligjin. Padyshim që interesi i publikut dhe kujdo, edhe i institucioneve të tjera për punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve në administrimin e institucioneve të drejtësisë është legjitim. Nga ana tjetër kemi një interes po kaq të rëndësishëm, kemi një parim po kaq të rëndësishëm, siç është parimi i ndarjes së pushteteve apo parimi i pavarësisë së gjyqtarëve e prokurorëve. Ky parim nuk është një mjet për të mbrojtur gjyqtarët dhe prokurorët, por është një mjet për të përballuar këto balanca të rëndësishme në shoqëri, sepse këto balanca, apo kjo mbrojtje që u bëhet gjyqtarëve dhe prokurorëve është në fakt mbrojtje për shoqërinë. Sepse një gjyqtar që është i pavarur në vendimmarrjen e vet, është i pavarur për këdo, për çdo qytetar, për çdo institucion, që ka nesër një çështje përpara gjykatave dhe prokurorisë. Duke pasur këtë filozofi në mendje, jemi përpjekur shumë dhe besoj se sot flasim për rezultate të tjera në këtë drejtim, pra pritshmërive që publiku ka patur ndaj institucionit tonë të paktën, apo ndaj sistemit në tërësi. Është shumë e vështirë sot të thuash sa rezultate ka pasur, sepse edhe si qytetarë, ne i shikojmë problematikat që ka sistemi, por e rëndësishme është që sot qytetarët janë të ndërgjeqësuar, që ka një sistem që funksionon, për ankesat që ata kanë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve. Ky është hapi parë mendoj unë, i ndërgjegjësimit se ka një institucion, ka një mekanizëm, që u kthen përgjigje shqetësimeve të tyre.
Gazetarja Sonila Agostini: Sa kohë i duhet një inspektori të zyrës tuaj, për të hetuar një gjyqtarë apo prokurorë, që nga momenti që paraqitet një kërkesë nga publiku?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Në kuptimin strikt ligjor afati i hetimit, i trajtimit të një ankese fillon nga tre muaj, që është trajtimi fillestar, pra konfirmimi, shqyrtimi, arkivimi ose verifikimi fillestar i ankesës. Nëse pas këtij afati, ILD vlerëson se ankesa duhet të shkojë në verifikim të mëtejshëm, pra është një tjetër fazë proceduriale, apo më tej, në një tjetër fazë ligjore, të shkojë në hetim, vetë hetimi ka si afat ligjor një periudhë 6 mujore, e në raste të vecanta 9 muaj, në varësi të kompleksitetit të çështjes. Në përfundim të këtyre afateve Inspektori i Lartë i Drejtësisë është i detyruar të marrë një vendim, ose për pushimin e hetimit ose për dërgimin e çështjes për procedim pranë këshillave përkatës, si Këshilli i Lartë Gjyqësor për gjyqtarët dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë për prokurorët.
Gazetarja Sonila Agostini: Mendoni që gjatë këtyre dy viteve e gjysëm, ka pasur pakënaqësi për kohën e hetimit apo shqyrtimit të dosjeve të caktuara?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Padyshim që ka pasur ankesa, sepse sot që ne po flasim, numri i ankesave që gjenden të depozituara në Zyrën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë është afro 5 mijë, diçka më pak, por e rrumbullakosur 5 mijë. Numri i ankesave të trajtuara është gjysma. Natyrisht gjysma është e pakënaqur sepse pret përgjigje, por Zyra e ILD-së është përpjekur të jetë transparente me mënyrën se si i trajton ankesat e qytetarit. Sot në faqen e internetit të Zyrës së ILD-së, është publikuar metodologjia se si punon Inspektori i Lartë i Drejtësisë, pra cilave ankesave u jep prioritet, si i trajton këto ankesa, afatet brenda të cilave ai i trajton, në mënyrë që qytetarët, përpara se të kenë një pakënaqësi, aq sa mundet, se padyshim se qytetarët nuk mund të jenë të gjithë juristë, ta shikojnë se ne mundohemi të jemi sa më shumë transparentë me ta, në mënyrë që qytetarët të kuptojnë se si ne punojmë. Në këtë mënyrë ata janë të lirë të vlerësojnë punën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Ka pakënaqësi me thënë të drejtën, sepse këtë e shikojmë edhe tek ankesat e përsëritura që vijnë. Mundohemi të adresojmë në kohë çdo shqetësim. Por prioritet kanë pasur ankesat e vjetra, sepse duhet t’u kthejmë një përgjigje qytetarëve, që me kohë i ishin drejtuar zyrave të shtetit, dhe të mos harrojmë më pas edhe ankesat që kanë paraqitur qytetarët së fundmi. Ajo që dua të them për këtë, është ta nënvizoj, se sjellja e një ankese tek Inspektori i Lartë i Drejtësisë nuk do të thotë në mënyrë absolute, që qytetarët duhet të heqin dorë nga ankimimi i çështjeve në gjykatat më të lartë, në Gjykatën e Apelit apo në Gjykatën e Lartë. Trajtimi i ankesës nga Inspektori i Lartë i Drejtësisë nuk ka ndikim fare në çështjen që ata kanë. Në mënyrën më demokratike të mundshme, Zyra e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë verifikon dhe trajton ankesat, pasi ka përfunduar gjykimi i çështjes. Sepse trajtohet shkelja e supozuar e magjistratit dhe jo vendimi gjyqësor. Shkelja e natyrës administrative të magjistratit. Pra ne nuk hyjmë në themel apo diskrecion të vendimmarrjes së magjistratit, gjykatës apo prokuror, është shumë e rëndësishme të kuptohet kjo! Ne nuk jemi në kontroll të gjykatave, përsa i përket vendimarrjes së tyre, ne jemi në kontroll të punës së gjyqtarëve dhe prokurorëve, nëse ata kanë kryer shkelje proceduriale, të cilat padyshim, pasohen me sanksionet që përmban ligji.
Gazetarja Sonila Agostini: Keni kaq kohë që përballeni me një fluks të lartë të kërkesave të publikut për ankesat që ata kanë. Ju jeni një nga institucionet që keni kërkuar ndryshimet të disa ligjeve bazë të reformës në drejtësi të miratuar 6 vite më parë. Me çfarë përballeni dhe pse keni kërkuar ndryshim të ligjit, për shkak të mungesës së kapaciteteve që keni, për shkak të mungesës së inspektorëve, çfarë nuk funksionon me pjesën tuaj nga reforma në drejtësi?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Dua ta them që në fillim, që ndryshimet ligjore që kemi kërkuar janë ndryshime që nuk prekin sistemin. Për mua është shumë e rëndësishme që ta theksoj këtë, sepse ne i besojmë sistemit që është ngritur dhe po funksionon, për aq sa po funksionon, dhe mendoj se i duhet lënë kohë sistemit, të nxjerrë vetë problematikat e veta. Ndryshimet që kemi kërkuar janë ndryshime që i japin mundësi Inspektorit të Lartë të Drejtësisë të punojë më shpejt. E thënë më konkretisht, inspektorët në Zyrën e ILD-së, vijnë edhe nga fusha e juristëve me eksperiencë, pra që kanë 15 vite eksperiencë pune. Gjysma e trupës së inspektorëve, sipas ligjit duhet të jenë juristë me 15 vite eksperiencë pune dhe gjysma tjetër e inspektorëve janë magjistratë, pra prokurorë ose gjyqtarë, me 13 vite eksperiencë pune. Pra këta duhet të plotësojnë kriteret e një magjistrati të nivelit të anëtarit të Gjykatës së Lartë.
Gazetarja Sonila Agostini: Ku gjenden këta njerëz me 15 vite eksperiencë?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Sot në Zyrën e ILD-së, ka 4 prokurorë të komanduar nga KLP, por nuk ka asnjë gjyqtar të komanduar, pas thirrjeve të bëra nga Këshilli i Lartë Gjyqësor. Nga gjashtë apo shtatë thirrje që ka bërë KLGJ, sipas kërkesës së Inspektorit të Lartë të Drejtësisë për të thithur inspektorë nga rradhët e gjyqtarëve, ka pasur zero aplikime. Nuk ka pasur interes nga gjyqtarët për të aplikuar pranë Zyrës së ILD-së. Kjo e pengon punën, e pengon punën jo vetëm në sasi numrash, por edhe në cilësi, sepse natyra e gjyqtarit ka tjetër profil pune. Është tjetër prurje puna e gjyqtarit në Zyrën e ILD-së. Tek e fundit ne i kemi 4 prokurorë, por na duhet të kemi edhe magjistratë gjyqtarë, për të balancuar dhe analizuar këtë punë që ne bëjmë. Duke qenë se nuk kemi prurje apo nuk kemi aplikime nga gjyqtarë jemi në vështirësi, pasi është shumë e nevojshme që kjo zyrë të ketë gjyqtarë, përpara se sa të ketë inspektorë të profilit tjetër. Prandaj ne kemi propozuar që të rishikohet kriteri 13 vite për inspektorët magjistratë, sepse është kriter që duhet të plotësojë një magjistrat për të qenë anëtar i Gjykatës së Lartë. Të zëvendësohet ai kriter, me atë që kërkohet për t’u bërë gjyqtar apeli, pra shtatë vite.
Gazetarja Sonila Agostini: Nëse zbuten këto kritere të pranimit të inspektorëve në Zyrën e ILD-së, cilat janë valvulat e sigurisë, që performanca e tyre, puna e tyre nuk do të cënohet. Sepse sigurisht një gjyqtar apo një magjistrat me 15 vite eksperiencë është një siguri më shumë për publikun, që është i aftë profesionalisht dhe të ketë një performancë më të madhe. Nëse këto kritere ulen si vitet e pranimit në Zyrën e Inspektorit, a cënohet profesionalizmi i punës mendoni?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Jo nuk mendoj së cënohet profesionalizmi i punës. Nuk është thjesht kriteri statistikor i viteve të eksperiencës së punës, ai që garanton cilësinë e punës. Padyshim që është një element i rëndësishëm, por nga ana tjetër, nga analiza që ne kemi bërë është shumë e rëndësishme që standardet që janë vendosur, ose që po vendosen dita – ditës nga Zyra e ILD-së, të konfirmuara edhe nga puna e Këshillave, Këshilli i Lartë Gjyqësor, Këshilli i Lartë i Prokurorisë, të konfirmuara këto edhe nga Kolegji i Posaçëm i Apelimit, për rastet e apelimeve, që ka pasur për procedimin disiplinor të magjistratëve janë një garanci e rëndësishme, se puna e ngritur deri tani, ka vendosur disa standarde të rëndësishme. Më shumë se standardet që ngrihen apo po ngrihen, ka më shumë nevojë për punë.
Gazetarja Sonila Agostini: Kur e keni nisur detyrën, mbaj mend që jeni pyetur nga gazetarët në lidhje me lirimin e të fortëve, nëse mund t’i quajmë kështu, nga burgjet shqiptare nga gjyqtarë të caktuar. Në fakt nuk kemi më deklarata, apo ndjeshmërinë që kishte para dy viteve e gjysëm për gjyqtarë që lironin personazhe të botës së nëndheshme. Çfarë ka ndodhur, ka një reflektim nga ana e gjyqtarëve, presioni i reformës në drejtësi, apo presioni i Zyrës tuaj, i ka bërë ata të mendojnë që mund të shkojnë përballë akteve disiplinore. Pse nuk flitet më për lirimin e të fortëve?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Nga zyra e ILD-së nuk ka asnjë presion, në çfarëdo lloj forme apo mënyre mbi punën së gjyqtarëve apo prokurorëve. Presionet e vetme janë standardet, standarde që i ka vendosur ligji në fakt, s’i ka vendosur, as Zyra e ILD-së, as Këshillat, për procedimet që ka çuar ILD. Ajo që shikoj, edhe bashkohem me ju në këtë reflektim është që gjyqtarët dhe prokurorët sot janë më të kujdeshëm dhe hezitojnë, që Institutin që e ka parashikuar ligji në fakt për lirimin para kohe me kusht, janë të kujdeshëm në zbatimin e tij. Kjo është ajo që mendoj unë është kontribut i ILD-së dhe i Këshillave. Pra janë standarde që gjyqtarët e prokurorët duhet të jenë të kujdeshëm në zbatimin e disa normave, që në tek e fundit fare janë në ligj.
Gazetarja Sonila Agostini: Meqë jemi tek kjo pikë, është folur për presione të politikës ndaj sistemit të drejtësisë. Në momentin që reforma në drejtësi u miratua në vitin 2016, vetë sistemi është rregulluar nëpërmjet një reforme ligjore, që ia ka hequr politikës nga duart mundësinë e zgjedhjes së njerzve në sistemin e drejtësisë. A keni ju sot presion nga politika në punën tuaj? Po ua bëj këtë pyetje në mënyrë të drejtpërdrejtë, pasi kjo është pyetja që shqiptarët kanë, se pse nuk hetohet pse nuk veprohet. A ka presion politika mbi arkitekturën e re të sistemit të drejtësisë?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Ndërsa unë mendoj, që pyetja e rëndësishme nuk është a ka presion. Pyetja më e rëndësishme është a ndikohemi ne nga ky presion dhe a i nënshtrohemi këtij presioni, ne institucionet e reja të drejtësisë, por edhe gjykatat dhe prokuroritë. Përgjigja personale është jo! Nuk ka shans që ky institucion t’i nënshtrohet presionit politik, apo çfarëdo lloj presioni tjetër, sepse nuk ka vetëm presion politik. Këtu duhet të jemi të qartë për këtë gjë, ne edhe të gjithë të tjerët. Jam i bindur, që edhe kolegët mendojnë dhe kanë të njëjtën përgjigje.
Gazetarja Sonila Agostini: Në këto dy vite e gjysmë a keni pasur ankesa për gjyqtarë të Gjykatës së Posaçme, apo prokurorë të SPAK, në lidhje me performancën e punës së tyre. Ose a ka aktualisht ILD, emra që po heton në lidhje, për shkak të ankesave, që kanë ardhur për gjyqtarë të gjykatës së posaçme apo prokurorë të SPAK?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Në këtë numër të madh ankesash ka edhe ankesa për prokurorë apo gjyqtarë të SPAK-ut. Disa janë trajtuar, disa janë në trajtim e sipër.
Gazetarja Sonila Agostini: Për çfarë ankohen rëndom qytetarët zoti Metani për gjyqtarët dhe prokurorët? Cfarë ju ka rënë më shumë në sy, kur keni shfletuar dosjet dhe ankesat e tyre?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Ajo që i bashkon shumicën e ankesave është zvarritja e proceseve gjyqësore dhe pastaj vendimmarrjet e gjyqtarëve dhe prokurorëve, që janë dhe çështje diskrecioni të gjyqtarëve dhe prokurorëve. Ne jemi munduar ta adresojmë në fakt çështjen e zvarritjeve. Këtu dua të ngre edhe një shqetësim, sepse ajo që po ndodh, edhe për shkak të presionit publik legjitim në fakt, që gjyqtarët të shpejtojnë proceset e tyre të punës, që t’i japin përgjigje publikut për çështjet që ata trajtojnë, vihet re se po bie cilësia e dhënies së drejtësisë, sepse nga nxitimi, shpeshherë vendimet po cedojnë nga standardet dhe natyrisht asnjëra as tjetra s’janë të mira. Gjetja e balancës së përshpejtimit të proceseve gjyqësore dhe dhënies së një vendimi cilësor është procesi i punës që ne bëjmë dhe i verifikojmë dhe i shohim çdo ditë.
Gazetarja Sonila Agostini: A mendoni se pas 6 vitesh të miratimit të reformës në drejtësi, duhet të ketë një proces monitorues, për të matur rezultatet apo dështimet e reformës në drejtësi? Kjo është pyetja e fundit që kam.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Faleminderit për pyetjen. Është pyetje shumë e rëndësishme sepse vlerësimi i institucioneve të drejtësisë është delikat, jo thjesht për ata që janë sot në institucionet e drejtësisë, qoftë edhe personalisht. Eshtë e rëndësishme që puna e gjykatave dhe prokurorisë, puna e institucioneve të drejtësisë, të matet me tregues analitikë dhe shkencorë. Nuk matet dot me perceptime në këndvështrimin tim. Pra nuk mund të kritikohet pa indikatorë dhe pa tregues puna e institucioneve të drejtësisë, ashtu siç nuk mund të lavdërohet pa indikatorë. Për mua e rëndësishme është që puna të vlerësohet me standarde, dhe nëse janë vendosur standarde nga këto institucione, nga ILD, KLGJ, KLP nga KPA, për procedimet disiplinore që kemi, e vlerësojmë dhe pastaj shohim çfarë duhet ndryshuar. Por ndryshimi duhet të vijë në bazë të një studimi dhe analize profesionale.
Gazetarja Sonila Agostini: Kush mund të jetë institucioni që mund ta bëjë këtë sipas mendimit tuaj?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Besoj që Kuvendi është organi më legjitim për ta bërë këtë.
Gazetarja Sonila Agostini: Zoti Metani faleminderit për këtë intervistë.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani: Faleminderit edhe juve.
Intervista e plotë: