Inspektori i Lartë i Drejtësisë z. Artur Metani ka bashkëbiseduar me gazetarët Denis Minga dhe Lorenc Vangjeli mbi punën e institucionit që drejton si dhe sfidat që ka drejtësia në përgjithësi përballë pritshmërive të publikut e raporti me median e politikën. Mesazhet kryesore gjenden me video në fund të intervistës.
Gazetari Denis Minga: I ftuari i mbrëmjes së sotme është Inspektori i Lartë i Drejtësisë, z. Artur Metani. Mirëmbrëma, mirë se erdhët z. Metani!
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Faleminderit për ftesën.
Gazetari Denis Minga: Kënaqësi që ju kemi në studio me ne në emisionin “Kontrast”.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Kënaqësi gjithashtu.
Gazetari Denis Minga: Do të kemi mundësi të flasim gjerë e gjatë për sa i përket asaj çfarë është institucioni juaj, në kuadër të ngrehinës së institucioneve të drejtësisë. Zoti Metani përpara se të nis diskutimin do doja t’ju kujtoja një konferencë, ndoshta konferencën tuaj të pare. Kemi një sinkron dhe rikthehemi në studio për të bërë një analizë të punës së institucionit tuaj si ka ecur gjatë këtij tre vjeçari, ta shohim dhe kthehemi në studio.
Vendoset inserti
Gazetari Denis Minga: Rikthehemi, nga ajo që keni përmendur në konferencën e parë, a është kompletuar institucioni juaj, a jeni i kënaqur?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Në momentin e krijimit, në 1 shkurt të vitit 2020, institucioni pati shumë sfida, por unë nuk do doja të ndalesha më në sfidat e ngritjes së institucionit, sepse edhe qytetarët nuk kanë më dëshirë dhe nuk kanë luksin të dëgjojnë më sfidat me të cilat është hasur institucioni i Inspektorit të Lartë të drejtësisë. Sot jemi në të tjera kushte pune të Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Natyrisht pjesa e burimeve njerëzore veçanërisht në pjesën e inspektorëve magjistratë, është një shqetësim që mbetet në punën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, por kjo nuk ka ndikuar aspak në ngritjen e institucionit në dimensione dhe standarde demokratike dhe kushtetuese, sipas parashikimeve për të cilat u krijua nga reforma në drejtësi dhe vetë institucioni i Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Institucioni tashmë ka standarde të vendosura; institucioni tashmë ka kritere të qarta të punës së vet; institucioni tashmë ka zërin e vet në punën e magjistratëve në Republikën e Shqipërisë; institucioni po funksionon dhe ky ishte qëllimi im dhe i kolegëve të mi, në momentin që u krijua institucioni, që institucioni të bëhej funksional dhe më pas të japë rezultate, sepse nuk mund të ndodhte e kundërta. Nuk mund të kishe rezultate dhe më pas të funksiononte institucioni.
Gazetari Denis Minga: Keni një bilanc pothuajse trevjeçar. Për publikun le ta bëjmë më të thjeshtë, Institucioni juaj është ngritur për të gjykuar kur prokurorët dhe gjyqtarët shkelin ligjin, pak a shumë, sepse jam i thjeshtë në mënyrën e të përmbledhurit të mënyrës së funksionimit të institucionit tuaj. Deri tani sa prokurorë dhe gjyqtarë kanë qenë në lupën tuaj?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Në tre vite të funksionimit të Institucionit janë hetuar ose janë vlerësuar dosjet e mbi 80 magjistratëve, gati 30 prej tyre kanë shkuar për procedim disiplinor pranë Këshillit të Lartë Gjyqësor dhe pranë Këshillit të Lartë të Prokurorisë, që është një numër i madh, për kushtet në të cilat ishte Inspektori i Lartë i Drejtësisë. Por ajo që është e rëndësishme dhe që dua ta theksoj për publikun, natyrën e punës dhe funksionin që ka institucioni i Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Puna e gjyqtarëve dhe prokurorëve në mënyrë demokratike kontrollohet nga gjykatat apo prokuroritë më të larta. Kjo është ajo që quhet kontroll i brendshëm i punës së gjykatave dhe prokurorive. Veç këtyre për të bërë këtë balancën e interesit publik, se si e menaxhojnë drejtësinë gjyqtarët dhe prokurorët, janë ngritur institucione siç është Inspektori i Lartë i Drejtësisë, në Shqipëri apo edhe në vende të tjera, një kontroll i jashtëm i gjyqtarëve dhe prokurorëve. Kontroll i jashtëm nuk do të thotë kontroll i pavarësisë së punës së prokurorëve dhe gjyqtarëve, do të thotë kontroll i atyre shkeljeve të natyrës disiplinore, që mund të kryejnë gjyqtarët dhe prokurorët. E rëndësishme është që këto shkelje apo këto gabime në punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve, nuk janë shkelje për të cilat duhen marrë masa gjatë kohës së procesit gjyqësor. Procesi gjyqësor është tjetër gjë dhe shkeljet disiplinore të gjyqtarëve dhe prokurorëve janë të tjera gjëra. Ajo që është e rëndësishme të theksohet për publikun dhe këdo tjetër është që Inspektori i Lartë i Drejtësisë, nuk zëvendëson organe të tjera gjyqësore dhe punën e tyre. Kjo është shumë e rëndësishme, çdo ndërhyrje e këtij kontrolli të jashtëm, pra e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë gjatë një procesi gjyqësor është ndërhyrje në punën e brendshme, apo bindjen e brendshme, apo në pavarësinë e gjykatave dhe prokurorëve, gjë që është jo e shëndetshme demokratikisht dhe padyshim e dënueshme.
Gazetari Denis Minga: Ne gjatë bisedës do trajtojmë disa fenomene që kemi konstatuar si gazetarë, në raport me disa vendime të çuditshme të prokurorëve dhe gjyqtarëve. Lorenc si e shikon rolin e ILD-së në të gjithë ngrehinën e reformës në Drejtësi?
Gazetari Lorenc Vangjeli: Nëse vettingu është një proces i përkohshëm, është filtri i parë nëpër të cilin kalon e gjithë trupa e gjyqtarëve dhe prokurorëve, ILD-ja është filtri institucional që do të mbetet, pra nuk përfundon historia, është një prag tjetër që duhet kapërcyer, është nga ato pragjet që vendoset vendim pas vendimi. Unë, duke ju referuar konferencës së parë, ky është një tre vjeçar, duket sikur bëhet edhe një bilanc i punës, kujtoj mirë që në atë kohë ka pasur një shqetësim të madh publik që kishte të bënte me një serial lirimesh të personazheve shumë të njohur të botës së krimit shumica e tyre të dënuar me burgim të përjetshëm të cilët kërkonin rishikimin e vendimit ose lirimin para kohe me kusht. Ishte bërë një fenomen i cili kishte trazuar komplet politikën dhe ju e keni evidentuar ndër të parët atje. Unë do të doja të dija, pavarësisht se raportimet e vazhdueshme japin një pamje tjetër. Në këndvështrimin tuaj ky shqetësim i juaj fillestar ku qëndron sot?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Mendoj që është e rëndësishme të theksohet, se në momentin kur u ngrit Zyra e Inspektorit të lartë të drejtësisë kishte shumë presion, presion të gjithanshëm, presion politik, në kuptimin e pritshmërive për punën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, presione nga publiku për pritshmëritë që kishte, presione nga trupa e magjistratëve për atë që do të ndodhte në punën e tyre në të ardhmen dhe nga ana tjetër, po ashtu legjitime, ishte kontrolli mbi punën e gjykatave dhe prokurorëve, siç ishte rasti i zbatimit të institutit të lirimit para kohe me kusht nga gjykatat dhe prokuroritë. Në atë kohë, me të drejtë e evidentoi zoti Vangjeli, ishte fenomen shqetësues nëpër gjykata dhe prokurori, apo dhe në mjedisin politik, publik dhe mediatik të kohës. Unë mendoj që kjo do ishte ndërhyrja e parë e rëndësishme e Inspektorit të lartë të Drejtësisë. Sot jam shumë optimist për punën e kryer, krenar për punën e inspektorëve të Zyrës së Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, sepse puna e tyre, jo vetëm që përballoi këtë presion, për të cilin thashë, por gjeti balancën e duhur midis këtij presioni, por edhe kontrollit të punës së prokurorisë dhe gjykatave. Ky kontroll, kjo procedurë e ndjekur nga Inspektori i lartë i drejtësisë është konfirmuar tashmë edhe nga Këshillat, nga Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë, për gjetjet që ka sjellë para tyre Inspektori i Lartë i Drejtësisë, por edhe nga Kolegji i Posaçëm i Apelimit, i cili është organi kushtetues apo dhoma kushtetuese, në të cilat apelohet çdo vendimmarrje e Këshillit të Lartë Gjyqësor apo Këshillit të Lartë të Prokurorisë. Shumë çështje kanë shkuar në këtë institucion, pra në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit dhe në të gjitha rastet, që ka pasur përpara Kolegji i Posaçëm i Apelimit, në çdo rast është konfirmuar procedura e drejtë e ndjekur, si nga Inspektori i Lartë i Drejtësisë, por edhe nga Këshillat përkatës. Edhe kjo pa dyshim i ka bërë gjyqtarët dhe prokurorët më të kujdesshëm në zbatimin e këtij instituti të së drejtës tashmë.
Gazetari Lorenc Vangjeli: T’ju pyes për diçka. Ka një seri keqkuptimesh sa herë bëhet fjalë për Institucionin tuaj, apo për drejtësinë në përgjegjësi. Në publik është krijuar ideja se ju jeni një gjykatës mbi gjykatësit, çdokush mendon që gjatë një procesi gjyqësor, kur është vënë re, që mund t’i shkelen të drejtat, kur mendon që po shkohet drejt një vendimi të gabuar, mendon që mund të trokitet tek ju. Por e thënë më thjeshtë në çfarë mënyre mund të vijë dhe të trokasë tek ju ankesa e publikut?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Sot unë jam shumë i kënaqur që publiku ka mundësi dhe ka gjetur çdo rrugë ligjore, që është bërë publike nga Inspektori i Lartë i Drejtësisë. Pra Inspektorit të Lartë të drejtësisë i dërgohen ankesa nëpërmjet faqes së internetit të Zyrës së inspektorit të Lartë të Drejtësisë, mund të ketë ankesa me postë, ankesa të drejtpërdrejta. Nëse vihet në Zyrën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë është një ekip me dy ose tre specialistë, që e ndihmojnë ankuesin të plotësojë ankesën dhe të trajtojë ankesën ashtu siç e parashikon ligji. Edhe jam i kënaqur sepse numri i ankesave tregon jo vetëm shqetësimet që ata kanë në fakt për sistemin gjyqësor, por besoj që është edhe një besim për punën e institucionit. Sot nuk vërej asnjë shqetësim të kontaktit të publikut me Zyrën e inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Pra unë mendoj se është e qartë procedura që ndjek, apo aksesi që kanë qytetarët tek Zyra dhe tek puna e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë.
Gazetari Denis Minga: Me ndihmën e regjisë do doja ta kishim një grafikë, që institucioni juaj na ka sjellë, në raport me atë, që si duhet të drejtohen qytetarët, pasi në fund të fundit shërbimi i institucionit tuaj është për qytetarët. Ju thatë Zoti Metani që ka një rritje të ankesave. Ankesa të cilat gjejnë përgjigje apo le të themi mbeten në kuadër të ankesës dhe vështirsisht gjejnë përgjigje. Si ka qenë bilanci i këtyre tre viteve?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Në momentin që u krijua institucioni, siç u përmend në konferencën për shtyp, që ju sollët në fillim, institucioni gjeti një numër të lartë ankesash të patrajtuara nga Këshilli i Lartë Gjyqësor, Këshilli i Lartë i Drejtësisë, Prokurori i Përgjithshëm dhe Ministri i Drejtësisë, për shkak se pritej ngritja e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Ky numër i lartë ankesash të pa trajtuara, të prapambetura le të themi, që quhet në zhargon “backlog”, ishte numri i madh, që do i shtohej edhe valës së re të ankesave, që do i vinte Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Për këtë arsye Inspektori i Lartë i Drejtësisë ka zhvilluar një metodologji, se si do trajtonte të gjithë këtë grup të madh ankesash, ankesa të vjetra, por edhe të reja. Kjo metodologji zbatohet sot! Sot numri i ankesave që janë përpara Inspektorit të Lartë të Drejtësisë është rreth 5100 ankesa. Nga Zyra e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë janë trajtuar rreth 3500 ankesa, që janë pjesë e ankesave të prapambetura dhe pjesë e atyre të fillimit të punës së Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Çdo ankesë do marrë përgjigje në kohën e duhur dhe nuk do ngelet asnjë pa u trajtuar. E them me bindje këtë sepse kemi pasur ankesa, të cilat janë trajtuar dhe për shkak të këtyre ankesave. Janë proceduar edhe magjistratë, të cilët menduan se nuk do trajtoheshin, për shkak të prapambetjes së këtyre ankesave. Pikërisht për të dhënë mesazhin, që çdo ankesë trajtohet dhe çdo shkelje e provuar do të vijë përpara ligjit dhe përpara Këshillave, siç e parashikon ligji. Do plotësohet ai synim për të cilin u krijua reforma në drejtësi, të luftohet kultura e pandëshkueshmërisë.
Gazetari Denis Minga: Lorenc do ta bëj edhe si në formë batute këtë, sepse përgjigjen më serioze do ta marr nga zoti Metani. Tani po më shkon ndërmend, që një nga dy grupet ose dy grupet e PD-së, duhet ta çojë një ankesë në ILD, se pse nuk po trajtohet çështja e statusit të Partisë Demokratike, ndoshta zoti Metani mund ta merrte përsipër t’i jepte përgjigje për shembull, pse po vonohet procesi i fatit të Partisë demokratike?
Gazetari Lorenc Vangjeli: Media vepron ndryshe, qoftë edhe nga institucioni i zotit Metani. Ne veprojmë me opinione, ata veprojnë me prova. Një pyetje të tillë unë do ta shtroja në mënyrë më serioze. Sa shanse ka, sa gjasa ka kur një proces i tillë, që ka një rëndësi të jashtëzakonshme, bëhet fjalë për një nga institucionet më të rëndësishme të vendit, që është opozita, vazhdon të qëndrojë në Apel. Ndoshta formalisht janë duke u respektuar afatet, por në çfarë mënyre trokitet tek ju, apo cila është dera tjetër, ku mund të trokitet, për të thënë që nëse historia apo basti i dy vëllezërve, për të thënë që për një gardh që kalon në mes, pavarësisht se ka kohë më të shpejtë për t’u gjykuar, pra është më herët në radhë. Çfarë duhet bërë që një çështje e tillë, të kalojë radhën, ose a ka ndonjë mekanizëm tjetër, që vendos hierarkinë e shqyrtimit të çështjeve?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Për Inspektorin e Lartë të Drejtësisë, kjo është çështje njëlloj si të tjerat. Nuk ka asnjë emocion të veçantë sepse sa emocion mund të paraqesë për një pjesë të publikut kjo çështje krahasimisht me çështje të tjera. Në zyrën e Inspektorit të lartë të Drejtësisë ka ankesa me problematika edhe më të thella ndoshta, që nuk janë kaq publike. Ka njerëz që ankohen për vrasje të pazbuluara, për punë të dobët të prokurorisë dhe gjykatave dhe unë nuk dua të peshoj rastet këtu, por kjo është për të treguar, pse nuk ka asnjë emocion puna e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë në trajtimin e ankesave. Kjo është një çështje si gjithë të tjerat, ajo që është e rëndësishme të theksoj këtu dhe për këdo është që Inspektori i Lartë i Drejtësisë nuk ndërhyn në procese gjyqësore, nuk bën asnjë akt, asnjë veprim që të krijojë përshtypjen, që ndikon në vendimmarrjen e ardhshme të gjykatës apo prokurorisë. Në momentin që përfundon procesi gjyqësor, atëherë i lind e drejta Inspektorit të Lartë të Drejtësisë të evidentojë në bazë ankese, nëse ka pasur shkelje apo nuk ka pasur shkelje, një sjellje të një gjyqtari apo prokurori, por jo të prekë vendimmarrjen, e cila është marrë nga gjykata dhe prokuroria. Kjo është të theksohet, që nuk ka asnjë akt apo një veprim të Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, jo për këtë çështje por për asnjë çështje, as për të përshpejtuar, as për të ngadalësuar proceset gjyqësore, as për të ndërhyrë, as për të mos ndërhyrë. Çdo ankesë në qoftë se ka, çdo çështje do të marrë atë rrugë që parashikon ligji, në përfundim të procesit gjyqësor. Pra dua ta theksoj, Inspektori i lartë i drejtësisë nuk zëvendëson organet gjyqësore.
Gazetari Lorenc Vangjeli: Pra ju e hidhni poshtë, ndoshta sqaroni më së miri, atë keqkuptimin që nuk mund të jeni gjykatësi i gjykatësve?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Padyshim! E ceka në fillim, ajo ndarja që bëra, kontrolli i brendshëm dhe kontrolli i jashtëm. Është shumë e rëndësishme të theksohet kjo gjë. Pse? Jo sepse po mbulojmë punën e dobët të gjykatave dhe prokurorive, jo sepse me këtë duam të mbulojmë apo justifikojmë edhe sjellje tonat, jo sepse gjykatat dhe prokuroritë e kanë çështjen e pavarësisë, si mburojë që i mbron nga gjithçka. Por nëse një gjyqtar apo prokuror do dënohet disiplinarisht për një vendim të vetin, për një bindje të vetën, nëse nuk përdoren institucionet që ka ngritur Kushtetuta për të trajtuar ankesat ndaj vendimeve gjyqësore apo ndaj shkeljeve të gjyqtarëve, apo më keq akoma nëse pushtete të tjera, duan të keqpërdorin mungesën e mundësisë ligjore, që magjistratët kanë për t’u shprehur në publik për vendimet e tyre, atëherë unë mendoj se nuk kemi zgjidhur asgjë me reformën në drejtësi, por vetëm i zgjasim agoninë përpjekjeve tona për zhvillim.
Gazetari Lorenc Vangjeli: Zoti Metani nga politika ka vazhdimisht akuza, pakënaqësi përplasje dhe presion, ndërkohë që gjyqësori vendos të heshtë, në këtë lloj dualizmi ku qëndron institucioni juaj dhe si e mendoni, a ka vërtetë ndërhyrje politike në sistem?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Kjo është një pyetje që ngrihet shpesh, unë e kam theksuar dhe në intervista të tjera dhe këtu do doja të bëja një parantezë, që unë nuk dal rrallë në media, madje dal më shpesh sesa duhet, por këtë e bëj për një qëllim, që njerëzit, media dhe politika të kuptojë mënyrën sesi e mendon zyra e ILD funksionin e tij, sesi mundohet të ushtrojë kompetencat e veta. Padyshim unë nuk mund të bëj publike ankesat sepse janë individuale, unë nuk mund të bëj publike hetimet, që bën Inspektori i Lartë i Drejtësisë, por duke shpjeguar filozofinë e punës së ILD-së, mendoj se gjithkush e krijon mendimin, sesi duhet të funksionojë dhe si funksionon një institucion. Për të ardhur tek përgjigja juaj, është pak delikate, është delikate, jo për shkak të politizimit të gjësë, por unë mendoj që është delikate për raportet, që duhet të krijojë në shoqëri, drejtësia me politikën, balancën e ndarjes së pushteteve. Reforma në drejtësi vërtetë krijoi një arkitekturë të re institucionesh, pra krijoi një ILD, KLGJ, KLP me kompetencat e veta, gjithashtu dhe për mua ka bërë një ndarje shumë të mirë të punës dhe kontrollit të këtyre institucioneve, pra gjithkush nga institucionet e reja, sot është i kontrollueshëm nga ligji dhe nga institucione të tjera. Nëse Inspektori i Lartë i Drejtësisë merr një vendim, ky vendim është i ankimueshëm pranë Këshillave, pra në kuptimin e ndarjes së pushteteve, çdo institucion është i kontrollueshëm nga institucioni tjetër, për të shmangur çdo mundësi abuzimi me detyrën. Nga ana tjetër, kjo mënyrë e krijimit të institucioneve, padyshim që u krijua mbi bazën e një filozofie, siç është ndarja e pushteteve, por këtë filozofi ndërtimi, këtë filozofi e ndarjes së punës në shtet, nuk e shoh akoma të transmetuar në mjedisin politik, publik, që njerëzit të flasin për të sesa e rëndësishme është kjo ndarje e pushteteve për një shoqëri demokratike. E theksoj edhe njëherë, nuk flas për të mbrojtur shkelje eventuale të gjyqtarëve dhe prokurorëve, apo të punës sonë në momente të caktuara, por kjo është një gjë parimore, për të folur sesa e shëndetshme është për shoqërinë respektimi i këtij parimi.
Gazetari Denis Minga: Një shqetësim i ngritur nga prokurorët e SPAK-ut, që u vunë në sulm madje, u tha që KLP nuk po i mbron si duhet, edhe pse ishte qeverisja e tyre, ndërkohë a mund të bëjë diçka më tepër ILD në këtë rast?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Në fakt është bërë disa herë thirrje, edhe nga politikanë të ndryshëm, që institucionet e reja, veçanërisht ato të drejtësisë, duhet të tregojnë pavarësinë e tyre, duke deklaruar pavarësinë e tyre në situata të tilla. Për hir të së vërtetës, unë kam reaguar vetëm një herë në një rast vitin e kaluar, KLP ka reaguar më shumë se një herë besoj, KLGJ ka reaguar më shumë se një herë, por unë nuk mendoj, që nuk është kjo rruga për dy arsye. E para, deklarata politike për punën e sistemit gjyqësor ka çdo ditë dhe natyrisht institucionet nuk do të rrinë të bëjnë deklarata, nuk është kjo detyra e tyre. Ajo që është e rëndësishme është që pavarësinë, institucionet e reja të drejtësisë nuk e japin duke bërë deklarata, ose nuk e demonstrojnë duke bërë deklarata, por me aktet e tyre, dhe ajo që është e rëndësishme të theksoj, për sa e përket punës së ILD-së, është që mbi 80 magjistratë të hetuar sot, apo rreth 30 të proceduar disiplinarisht, as KLGJ, as KPL, as Kolegji i Posaçëm i Apelimit por qoftë edhe media, nuk kanë transmetuar asnjë mesazh të vetëm, që këta magjistratë janë hetuar politikisht nga Inspektori i Lartë i Drejtësisë, apo se Inspektori i Lartë i Drejtësisë është vënë në lëvizje për të hetuar këta magjistratë për arsye politike, apo për shkak të ndërhyrjeve politike. Çdo ndërhyrje ka qenë e justifikuar ligjërisht dhe kjo është e konfirmuar, si nga Këshillat, ashtu dhe nga Kolegji i Posaçëm i Apelimit dhe kjo është e rëndësishme të theksohet si standard pune. Këtë e theksoj jo për punën që kanë bërë inspektorët e ILD-së, apo qoftë edhe Këshillat, por është për të theksuar, se reforma në drejtësi fillon nga këto garanci, që ne duhet t’i japim gjyqtarëve dhe prokurorëve, që gjyqtari dhe prokurori të jetë i pandjeshëm nga presionet, që mund t’i bëhen në media apo nga politika. Institucioni i vetëm që mund të ndërhyjë politikisht, të përdorë mjetin ligjor, për të ndërdyrë politikisht në vendimmarrjet e gjyqtarëve dhe prokurorëve është ILD fillimisht, dhe në asnjë rast, dëshiroj ta theksoj dhe njëherë, nuk ka pasur evidenca të kësaj ndërhyrje të ILD-së, dhe kjo është garancia më e madhe, që unë dhe kolegët e mi mund t’i japim sistemit. Dua ta evidentoj edhe më shumë, është e rëndësishme që gjyqtarët dhe prokurorët të ndihen të lire, sepse siç e thatë dhe ju, ka pasur deklarata, që ndoshta janë ndjerë të intimiduar gjyqtarët ose prokurorët, por deklarata të tilla mund të ketë. Çështja është a ndihemi ne, sa ndikohemi ne nga ky presion dhe unë nuk mendoj që gjyqtarët dhe prokurorët në Republikën e Shqipërisë kanë arsye, që mund të intimidohen ligjërisht, po them nuk kanë asnjë rast të mendojnë, që zyra e ILD apo edhe e Këshillave të keqpërdoret politikisht, që është një garanci e madhe për punën e tyre.
Gazetari Denis Minga: Jemi në pjesën e dytë të emisionit me Inspektorin e Lartë të Drejtësisë. Lorenc doja ta merrnim pak aty ku z. Metani tha se tashmë prokurorët dhe gjyqtarët janë të lirë, pavarësisht deklaratave, nuk ka asnjë klimë që ata të intimidohen. Por realisht ndodh kështu sipas jush?
Gazetari Lorenc Vangjeli: Duhet të pohoja edhe një element më shumë tek ajo çka tha z. Metani, sepse përveç institucioneve të tjera, të cilat e kanë mohuar faktin e ndikimit politik në hetimet disiplinore që janë bërë ndaj gjyqtarëve deri tani, edhe vetë protagonistët, edhe vetë pjesëtarët e kësaj trupe prej rreth 30 magjistratësh, të cilët janë proceduar, asnjë prej tyre nuk ka pasur një pretendim të tillë, që procesi ndaj tyre ka qenë i motivuar për arsye të ndryshme ekstra profesionale. Duke thënë këtë do doja të ndaja me ju z. Metani dy momente të rëndësishme. E para njëherë, bëri bujë në fund të vitit të shkuar një seri ankesash, të cilat edhe kur nuk vinin nga vetë protagonistët, nga prokurorët e SPAK-ut silleshin nga jashtë, kryesisht nga ambasadorja e SHBA-ve, për mundësi intimidimi, për presione, për shantazhe të formave të ndryshme e kështu me radhë. Unë do t’ju them diçka, e cila mund të tingëllojë si blasfemi: e kundërta do të ishte problem! Pra nëse mbi këtë trupë nuk do të kishte presion, nuk do të kishte shantazh, nuk do të kishte tentativë për të ndikuar në vendimmarrjen e tyre. Ata janë atje, pjesë e një sakrifice të epërme të shoqërisë shqiptare, e cila i paguan shumë, u ka krijuar kushte të posaçme pune, pikërisht për këtë arsye, që të përballojnë këto presione ngado që të vijnë. Dhe më ngjan e pabesueshme që të zgjidhet rruga e ankesës ndaj një prokurori të SPAK-ut, kur secili prej tyre, nëse do të ishte në rastin e një shantazhi, të mundshëm nga cilido krah që t’i vinte, ai vetë mund të niste një hetim ndaj burimit të këtij shantazhi. Pra në këtë rast nuk mund të ankohet rojtari ynë, që po i trokasin në derë. Besoj se është një gjë që do të duhej të tejkalohej. Ata nuk janë balerina. Ata janë atje me veshjet dhe parzmoret e një luftëtari në emër të interesit publik. Dhe kjo duhet kuptuar. Një balerinë mund të ankohet, por jo ata.
Kjo ishte e para. Dhe e dyta: edhe sot njëherë si përherë, Sali Berisha përmend një rast konkret. Unë do të refuzoja të hyja në histori të veçanta e me emra konkretë z. Metani por meqenëse është e freskët. Bëhet fjalë për një humbje jete në qelitë e paraburgimit, të një prej personazheve të arrestuar, i përfshirë në aferën e inceneratorëve. Përmendet edhe institucioni juaj dhe elementë të tjerë të arkitekturës së sistemit nuk kanë vepruar. A keni koment për këtë gjë dhe a është trokitur në derën tuaj?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Inspektori i Lartë i Drejtësisë nuk ka asnjë ankesë për këtë çështje. E para. E dyta, nga ajo që lexoj në media, nuk shoh shkelje të magjistratëve, prokurorëve a gjyqtarëve që të përbëjnë shkelje disiplinore eventuale.
Gazetari Denis Minga: Meqë e prekëm këtu. Këto sulme që vijnë ndaj jush herë pas here ndaj figurës suaj nga Berisha, ju shqetësojnë, ju venë në siklet z. Metani, apo keni vendosur që çdo intimidim, çdo deklaratë politike të kalojë me një lloj mosvëmendje nga ana juaj?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Deklarata politike bëjnë të gjithë. Nuk do evidentoja emra të veçantë, por e thashë, presioni nuk është politik vetëm, por është edhe mediatik edhe shoqëror, edhe me të drejtë, sepse tek e fundit fare, politika përfaqëson atë pjesë të interesit publik, që e legjitimon të interesohet për administrimin e drejtësisë nga gjyqtarët e prokurorët. Deri ku shtrihet gjuha e përdorur për këtë interes, për të shfaqur dhe për të transmetuar këtë interes publik, kjo është çështje që ka të bëjë me shumë elementë, e para. E dyta, nuk është çështje zgjedhjeje anashkalimi ose jo i deklaratave politike. Është çështje ligji. Pra, nëse deklarata do kishte elementë që do ishin flagrantë, që do përbënin shkelje flagrante, që do e bënin të interesuar punën e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, padyshim do ishin çështje, që Inspektori i lartë i Drejtësisë dhe besoj edhe institucione të tjera do i merrnin parasysh. Por e rëndësishme është se drejtësinë nuk mund ta vendosim me deklarata, apo ta përmirësojmë me deklarata. Kushtetuta, reforma në drejtësi, ligji kanë krijuar mekanizma se si funksionon kontrolli i punës së gjyqtarëve e prokurorëve dhe për këtë i bëj thirrje kujtdo, edhe politikës, edhe medias, edhe çdo qytetari tjetër, që të sjellë ankesë me shkrim pranë zyrës së Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Pse e evidentoj këtë? E evidentoj këtë së pari për një arsye shumë themelore: nëse një qytetar, institucion, njeri politik, njeri mediatik sjell një ankesë tek Zyra e ILD-së, do të marrë një përgjigje. Nëse qytetari apo subjekti që ka paraqitur ankesën nuk është i kënaqur me përgjigjen e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, atëherë i lind e drejta ta ankimojë këtë vendim dhe të shkojë ose në Këshillin e Lartë Gjyqësor ose në Këshillin e Lartë të Prokurorisë, sipas rastit. Por nëse një qytetar, një njeri politik apo mediatik bën thjesht deklarata publike dhe Inspektori i Lartë i Drejtësisë për një arsye apo për një tjetër, e nis një verifikim dhe e mbyll këtë verifikim, askush nuk ka të drejtë të kontrollojë këtë vendimmarrje të Inspektorit të Lartë të Drejtësisë dhe unë nuk do doja të isha në raste apo në situata të pakontrollueshme të punës sime. Unë do të doja që çdo hap i punës sime dhe i zyrës sime të jetë i kontrollueshëm nga kushdo, ashtu siç e parashikon ligji. Për këtë arsye i bëj thirrje çdokujt, që nëse ka ankesa ndaj gjyqtarëve e prokurorëve, më mirë sesa deklaratat publike, le t’i drejtohen Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, me shkrim, të marrin përgjigje, ashtu sikurse e parashikon ligji dhe nëse nuk janë të kënaqur, le ta ankimojnë atë vendim, pra le të ndjekin rrugën, që parashikon kushtetuta dhe ligji. Vetëm kështu mund ta sjellim frymën e respektimit të ligjit dhe të sjellim në konture kushtetutshmërie edhe sjelljen e inspektorëve, edhe sjelljen e gjyqtarëve, edhe sjelljen e prokurorëve, por edhe sjelljen e gjithkujt tjetër që ka ankesa ndaj punës së këtyre subjekteve.
Gazetari Lorenc Vangjeli: A ka një raport të frakturuar shpesh të nisur edhe mbi baza mosbesimi, dyshimi reciprok ndoshta ndërmjet sistemit të drejtësisë dhe pushtetit të katërt, që është media. Si e shikoni këtë raport?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Tani është e kotë të përmendet aksioma, që liria e medias është themelore, jetësore, vitale për shëndetin e një shoqërie demokratike. Është jetësore sepse çdo aspekt, çdo dimension i punës së çdo zyrtari publik duhet të jetë i kontrollueshëm nga publiku dhe media është përçuesi më i fortë i zërit të publikut. Nga ana tjetër kemi edhe një parim të rëndësishëm, që është parimi i pavarësisë së gjyqtarëve e prokurorëve. Të dyja këto janë parime të mishëruara në kushtetutë, që gjenden në kushtetutë dhe asnjëra prej tyre nuk ka epërsi ndaj tjetrës. Të dyja kanë funksione të veçanta, kanë detyra të veçanta, kanë mbrojtje të veçantë. E kam dëgjuar shpesh edhe shprehjen që vendimet gjyqësore nuk komentohen, por zbatohen. Në fakt unë s’do isha plotësisht dakord me këtë. Do thoja që vendimet padyshim që duhen zbatuar, sepse ky është parimi bazik i shtetit të së drejtës, jo sepse ne denjojmë t’i zbatojmë vendimet e gjyqësorit, por sepse këtë thotë shteti i së drejtës, e thotë kushtetuta, por ajo që është e rëndësishme është që vendimet gjyqësore duhen komentuar.
Gazetari Denis Minga: Mirë që dolët këtu. Pra kemi mundësi t’i komentojmë…
Gazetari Lorenc Vangjeli: Kjo ka qenë një lloj tabuje që prapë hyn tek ajo seria e keqkuptimeve, që thuhet si aksiomë se aktet zbatohen, nuk komentohen.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Vendimi është një akt publik, është vendimi i një zyrtari publik dhe padyshim që komentohet. Ka të bëjë padyshim edhe me ato që thamë që kufijtë, konturet e diskursit politik mbi një vendim gjyqësor, ka të bëjë me kulturën politike, ka të bëjë me kulturën ligjore dhe shëndetin demokratik të një shoqërie. Kjo duhet kultivuar. Por që vendimet gjyqësore padyshim, sot e kësaj dite diskutohen vendime të Gjykatës së Lartë amerikane apo vendime të Gjykatës Europiane të Strasburgut, apo edhe vendime të tjera por nuk ka rëndësi. Ajo që dua të theksoj këtu është kjo, se puna e gjyqtarëve e prokurorëve apo beteja e gjyqtarëve e prokurorëve dhe e institucioneve të reja të drejtësisë nuk është me median. Beteja jonë është me transparencën. Beteja jonë është me të vërtetën. Sa më i qartë të jetë gjyqtari e prokurori, sa më i qartë, pa ekuivok, pa lakime të jenë vendimet gjyqësore, vendimet e institucioneve tona, aq më i qartë është padyshim edhe gazetari, që do e raportojë si kronikë e padyshim edhe komenti i gazetarit mbi këtë kronikë. Dhe do jetë publiku ai që do vlerësojë edhe vendimin, edhe komentin e gazetarit, edhe komentin e politikanit, edhe komentin e kujtdo. Dhe prandaj beteja me transparencën është beteja me të vërtetën. Vlerësuesi është publiku, edhe i punës sonë, edhe i punës së gazetarit, edhe i punës së politikanit. Ka një specifikë këtu, për hir të së vërtetës, sepse padyshim në media edhe në politikë dëgjon edhe deklarata që nuk i shkojnë të vërtetës…
Gazetari Lorenc Vangjeli: Ka shumë rrugë për të arritur tek e vërteta, e cila prapë nuk është një…
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Dakord, por ajo që dua të them është se ne bëjmë përpjekje për të shkuar tek e vërteta dhe përpjekja për të shkuar tek e vërteta është duke bërë vendime të qarta, vendime të thjeshta, vendime pa lakime, pa ekuivoke. Kjo është detyra jonë, e gjyqtarëve dhe e institucioneve të drejtësisë. Detyra e të tjerëve është detyra e të tjerëve, por ajo që doja të theksoja këtu është që, se e përmendët edhe ju pak më parë, që gjyqtarë e prokurorët apo institucionet e reja të drejtësisë e kanë të ndaluar të komentojnë vendimet e tyre politikisht apo publikisht. Ata flasin me vendime dhe pamundësia e tyre për të folur shpeshherë edhe keqkuptohet, por edhe keqpërdoret nga faktorë të ndryshëm. Dhe kjo është një gjë që nuk i shërben askujt, sepse në fund të ditës, nëse intimidohen gjyqtarë a prokurorë, në një qitje të largët, dëmton jetën e shoqërisë sonë, garancitë që shoqëria duhet të ketë.
Gazetari Lorenc Vangjeli: Nëse më lejoni t’ju flisja edhe për një pushtet tjetër, të cilin ne nuk e zëmë në gojë, por që ekziston dhe është shumë i fortë në Shqipëri. Nuk është pushtet kushtetues por ngjan se ka peshën e një pushteti kushtetues. Dhe ky është pushteti i traditës. Nisur nga tradita që në shumë raste tek ne vazhdon të ketë reminishenca të forta komuniste bolshevike, doja t’ju përmendja një element. Në rreth 5 mijë veta që kanë probleme me sistemin e vuajtjes së dënimit, apo të qelive të paraburgimit, gati gjysma e tyre janë të paraburgosur, janë nën masën e arrestit me burg në pritje të dhënies së vendimit. Dhe atje ka edhe njerëz të cilët kanë bërë vrasje, pra krime të rënda, por ka edhe nga ata të cilët mund të jenë në paraburgim për dy cigare hashash. Po e thjeshtëzoj këtë gjë. Dhe pushteti I traditës imponon idenë që një prokuror dhe një gjykatës që të përcjell në qeli është i ndershëm. Ndërkohë që dikush tjetër, që është lënë në arrest shtëpie apo tjetër, ky duhet parë me dyshim se ka probleme. Ndërkohë, masa e arrestit me burg është një masë përjashtimore, pra është masa më e rëndë e më ekstreme. Përpara asaj ka të tjera, që nga arrest shtëpie, që nga detyrimi për paraqitje, bllokimi i pasaportës e me radhë, që i ka kodi i procedurës penale. A mendoni ju që kërkohet një revolucion në këtë pikë, pikërisht për të shembur këtë pjesë të pushtetit të lig të traditës sonë, gjithashtu të ligë?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Unë mendoj që ne nga jashtë nuk mund të vlerësojmë në këtë formë punën e gjyqtarëve e prokurorëve. Nuk e kemi këtë mundësi, sepse dosjen siç e sheh gjyqtari dhe prokurori nuk mund ta shikoni as ju, as unë. Pra vendimmarrjen e caktuar në një moment të caktuar të një gjyqtari a prokurori, bindjen që krijon për çështjen, provat që ai ka, vlerësimin e tyre janë çështje që nuk rregullohen as me revolucione dhe as me goditje nga jashtë. Kjo është shumë e rëndësishme të theksohet. Nuk mund të vendosim drejtësi duke i mësuar ne nga jashtë prokurorët e gjyqtarët, se si duhet të sillen. Kjo është shumë e rëndësishme. Se si vendosin gjyqtarët dhe prokurorët, kush e kontrollon? E kontrollon instanca më e lartë, gjykata e shkallës më të lartë dhe tek e fundit deri në Strasburg. Dhe ky është mekanizmi demokratik që kemi zgjedhur. Dhe nëse ne nuk arrijmë të zbatojmë këtë mekanizëm, unë mendoj që do endemi gjithmonë në këtë pikë, në pjesën “duhet të dali, nuk duhet të dali”. Unë nuk dua të vazhdoj këtë moment por padyshim ka edhe kundërpërgjigje për këtë, sepse ka njerëz të tjerë që janë në burg dhe nuk po thotë njeri që të lirohen nga burgu, se s’ka kërkesa që të lirohen edhe ata të tjerët nga burgu. Pra, si me thënë, është një lojë që nuk mbaron asnjëherë. Dhe për këtë arsye kushtetuta ka vendosur mekanizmat, që puna e tyre kontrollohet jo nga jashtë, por nëpërmjet instancave të epërme.
Gazetari Lorenc Vangjeli:Unë e di që përgjigja juaj është e saktë, por ndihem sërish i dëshpëruar sepse ka një ndërveprim, domethënë demokracia është kushti i vetëm dhe themelor që të ekzistojë sistemi gjyqësor i pavarur, por nga ana tjetër një sistem gjyqësor i pavarur është kusht për ekzistencën e demokracisë. Ndoshta po kërkoni të na thoni së kërkohet kohë për përsosjen e të dyjave dhe paralelisht?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Gjërat nuk ndodhin brenda natës, nuk ndodhin as brenda 5 viteve, gjërat për të cilat po flasim. Është e vërtetë ajo që thatë që nuk mund të ketë demokraci funksionale në qoftë se nuk ka pavarësi të sistemit gjyqësor, pra pavarësi të këtij sistemi që garanton balancat në shoqëri, dënimin e shkeljeve që mund të kryejë pushteti ekzekutiv apo pushteti legjislativ në raport me qytetarët e vet. Është pushteti gjyqësor ai që duhet të garantojë, që duhet të jetë i pavarur për të dënuar këto shkelje që kryhen. Por nga ana tjetër nuk mund të kemi pavarësi të sistemit gjyqësor, nuk mund të kemi gjyqtarë dhe prokurorë të pavarur në qoftë se ne nuk kemi demokraci, nuk kultivojmë mjedisin demokratik dhe stabël dhe të qetë që gjyqtarët dhe prokurorët të japin vendime të drejta, të paanshme dhe të pavarura. Nëse ne e bëjmë agresiv ambientin rreth gjyqtarëve e prokurorëve, kjo jo për të lehtësuar shkeljet e tyre, duhet të kuptohemi në këtë pjesë, që ajo që ngremë në mënyrë parimore është që t’i shërbejë shoqërisë dhe jo një gjyqtari të caktuar. Prandaj dua ta nënvizoj se kjo që po them shkon nga ana tjetër, me filozofinë time që Inspektori i Lartë i Drejtësisë, jo vetëm që nuk është çekan mbi kokat e gjyqtarëve e prokurorëve, por do rrijë dhe do evidentojë çdo shkelje që gjyqtarët e prokurorët kanë kryer në Shqipëri dhe prandaj e përmenda edhe më parë, që janë proceduar gjyqtarë e prokurorë edhe për shkelje të kryera para 5 viteve, brenda 5 viteve natyrisht, pikërisht për të hequr imazhin e kulturës së pandëshkueshmërisë. Por nga ana tjetër, ajo që diskutojmë është çështja parimore se si ta bëjmë sa më funksionale këtë reformë në drejtësi? Si ta bëjmë sa më funksional këtë sistem drejtësie? Si ta bëjmë këtë shoqëri më të qetë demokratikisht?
Gazetari Lorenc Vangjeli: T’ju thosha edhe diçka dmth. Një nga elementët më thelbësorë të depresionit, unë së paku gjykoj kështu, që ka shoqëria shqiptare është edhe pandëshkueshmëria e trashëguar në vite. Çfarë mesazhi mund t’i jepni ju një shumice, nuk di të them se në çfarë përqindje është, por ku përfshihen pesimistë, cinikë, të dëshpëruar për gjendjen e sistemit dhe fatin e demokracisë në përgjithësi, nisur edhe njëherë nga kjo aksiomë që ju thatë? Për sistemin e drejtësisë?
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Padyshim për sistemin e drejtësisë por unë do doja të evidentoja vetëm institucionin që përfaqësoj, sepse kjo është një pyetje e gjerë. Është delikate, jo delikate për përgjigjen që duhet dhënë, por delikate sepse padyshim shoqëria ka pritshmëritë e veta, me të drejtë. Padyshim shoqëria është e pakënaqur me sistemin gjyqësor sepse minimalisht nuk merr në kohë përgjigje për çështjet e veta, sepse ka ngarkesë të çështjeve që kanë gjyqtarët e prokurorët. Ajo që dua të theksoj unë është se ne po përpiqemi shumë, që edhe të godasim gjyqtarë e prokurorë, që në mënyrë të padrejtë zgjasin procedurat ligjore, por nga ana tjetër duhet të balancojmë edhe ngarkesën e punës që ata kanë, sepse duke i kërkuar shpejtësi gjyqtarëve e prokurorëve, kalojmë nga ana tjetër, që shpeshherë vendimet gjyqësore mund të demonstrojnë edhe gabime të rënda, që vijnë për shkak të këtij nxitimi. Gjetja e kësaj balance është padyshim detyrë e institucioneve tona dhe ne këtë po bëjmë. Ne kemi proceduar gjyqtarë e prokurorë për shkak të zgjatjes së procedurave në mënyrë abuzuese, siç kemi arkivuar ankesa edhe për ndonjë kalim afati që kanë bërë gjyqtarë e prokurorë, por ka qenë e balancuar me ngarkesën e punës që gjyqtarët e prokurorët kanë. Kjo është detyra e institucioneve që ne kemi, për të gjetur këto balanca sepse i shërbejnë më shumë drejtësisë dhe jo debatit të momentit apo nxehtësisë së debatit të momentit. Kjo është një sfidë që duhet ta kalojmë jo thjesht ne organet e drejtësisë, por kjo është një sfidë që duhet ta kalojmë të tërë si shoqëri. Unë e kuptoj që kjo mund të duket zhgënjyese në radhë të parë, mund të duket edhe si filozofi, sepse njerëzit mund të thonë, – s’të kemi zgjedhur për këtë çështje, vazhdo punën, – por ajo që po them, institucioni i Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, ndaj e theksova tek vetja, i ka shërbyer ankesave të qytetarëve në maksimumin e vet, i ka shërbyer interesit të sistemit të drejtësisë në maksimumin e vet. Jo më kot e përmenda numrin e madh të gjyqtarëve të hetuar, jo më kot e përmenda numrin e madh të gjyqtarëve të proceduar, të prokurorëve të proceduar, jo më kot e përmenda gjithashtu si standard pune edhe procedurat që ka ndjekur Inspektori i Lartë i Drejtësisë, të cilat janë konfirmuar si nga Këshillat, si nga Kolegji i Posaçëm i Apelimit. Këto janë frytet e para të punës, që natyrisht premtojnë për më shumë në të ardhmen, por efektet e këtyre standardeve nuk mund të duken sot.
Gazetari Denis Minga: Z. Metani ju falenderoj për këtë intervistë, duke ju uruar suksese në vazhdimin e misionit tuaj!
Inspektori i Lartë i Drejtësisë Artur Metani: Faleminderit edhe juve për ftesën dhe pyetjet.
Metani për deklaratat e politikës ndaj drejtësisë
Metani për punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve
Metani për raportin e drejtësisë me politikën
Metani për pritshmëritë publike nga drejtësia
Metani Pse mund të komentohen vendimet e gjykatave e institucioneve
Metani ILD nuk ndërhyn në vendimet e gjykatave
Metani Nuk mund të ketë demokraci funksionale pa avarësi te gjyqësorit